Menukaart
Wat vind je op een groenblauw schoolplein?
Maak jullie schoolplein klimaatbestendig en uitdagender om op te spelen én leren. Er zijn diverse mogelijkheden om jouw schoolplein groenblauw te maken, doe via onze menukaart inspiratie op. Per onderdeel geven we uitleg over hoe het werkt en wat het oplevert. Ook geven we aan in welke mate deze gekoppeld is aan hemelwateropvang, hittestress, biodiversiteit, educatie en spelen. Hier gebruiken de we volgende symbolen voor:
- Hemelwateropvang
- Hittestress
- Biodiversiteit
- Educatie
- Spelen
Wat kost elk onderdeel?
Aan elk onderdeel hangt een prijskaartje. Het is erg lastig om aan te geven hoeveel elk onderdeel kost. Je kunt bijvoorbeeld een insectenhotel kopen, maar ook zelf met de leerlingen maken. Dan heb je minder budget nodig. Ook natuurlijke speelaanleidingen, een wadi of het vervangen van tegels voor houtsnippers of gras kunnen enorm variëren in kosten. Bij het laatste voorbeeld hangt het onder andere af van het oppervlakte dat je wilt vervangen en of je de tegels wilt hergebruiken voor een buitenlokaal of dat ze afgevoerd moeten worden.
Laat je in ieder geval niet tegenhouden door alle mogelijke kosten en start eerst met dromen, ideeën verzamelen en ontwerpen. Met behulp van de menukaart kan jij met jouw team/werkgroep je ideale groenblauwe schoolplein samenstellen.
Menukaart
Een verharde ondergrond op schoolpleinen biedt ruimte aan intensief gebruik en is soms praktisch. Zoals in het entreegebied. Vaak bestaat de verharding uit stoeptegels, soms uit asfalt of andere materialen. Een deel van dergelijke waterondoorlatende verharding kan vervangen worden door waterdoorlatende verharding. Dat is verharding die bestand is tegen intensief gebruik en waar regenwater beter de bodem in kan zakken.
Hoe werkt het?
Bij waterdoorlatende verharding kan het regenwater makkelijk in de bodem wegzakken en het grondwater aanvullen. Het regenwater hoeft dan niet via een putje en het riool afgevoerd te worden. In de meeste gevallen worden tegels eruit gehaald en vervangen door een waterdoorlatende (half)verharding. Dit kunnen nog steeds tegels zijn, maar met een bredere voeg. Daardoor kan het water beter de bodem in zakken. De ruimte tussen de tegels wordt gebruikt voor lage bodembedekkers of gras of wordt opgevuld met zand of grind. Een andere optie is grastegels. Dit zijn tegels met gaten erin. De gaten worden opgevuld met aarde en ingezaaid met gras.
Wat levert het op?
Het vervangen van stoeptegels door waterdoorlatende verharding helpt mee om wateroverlast op het schoolplein. Zo kunnen hevige regenbuien worden voorkomen. Water zakt de grond in waardoor verdroging vermindert. Daarnaast komt het ten goede aan een rijker bodemleven en daarmee aan de biodiversiteit. Het schoolplein blijft koeler als er minder stoeptegels zijn. Bij warme dagen absorberen de tegels namelijk de warmte en houden deze langer. Hierdoor stralen ze ook ‘s avonds nog meer warmte uit. Waterdoorlatende verharding absorbeert minder warmte en vermindert daarmee de hitteoverlast op het plein en in de wijk.
Foto’s: Jolanda Maas
Tunnels en hutten zijn bij bijna alle kinderen geliefd. Je kunt je er verstoppen en ongezien rennen of kruipen. Ook geeft het allerlei speelaanleidingen. Op het schoolplein kan je met de gesnoeide takken van knotwilgen mooie tunnels en hutten maken. Als ze in een beetje vochtige grond staan, lopen de takken ook weer uit en heb je al snel groene tunnels en hutten. Het is mogelijk om dit zelf (met kinderen) te maken!
Hoe werkt het?
In de winter worden veel wilgen geknot (gesnoeid). Deze gesnoeide wilgentakken lopen makkelijk weer uit als je de snoeikant in water legt en een beetje kneust. Vervolgens kun je de takken diep in de natte aarde steken: ze zullen dan weer gaan wortelen. Doordat ze gaan wortelen, gaan de takken ook weer uitlopen. Er komen nieuwe takken aan met knoppen en bladeren. Met deze takken vorm je de bogen van de tunnel of juist de muren van het dak van de hut. Je kunt de takken door elkaar vlechten om zo meer stevigheid te krijgen. Door het volgen van deze instructie (volgt later) kan je dit zelf (met kinderen) op het schoolplein maken. Vanaf november gaan groenbeheerders maar ook veel vrijwilligersgroepen de knotwilgen snoeien. Neem contact op met de gemeente of een vrijwilligersgroep bij jou in de buurt (bijvoorbeeld via IVN of LEU om wilgentakken te krijgen.
Wat levert het op?
Een wilgenhut –of tunnel levert allereerst fantastische speelmogelijkheden op. Daarnaast biedt het ook educatieve mogelijkheden als te zien is dat in de lente/zomer de takken gaan uitlopen. Kinderen kunnen van dichtbij ontdekken hoe een tak in een jaar verandert en hoe snel deze kan groeien. De insecten zijn ook heel erg blij met de wilgentakken. De wilg is een van de eerste soorten in de lente waar stuifmeel te halen is.
Foto’s: Jolanda Maas
Beplanting op een schoolplein zorgt voor een fijne speel -en leeromgeving, seizoenbeleving, kleur, geur en smaak. Bloeiende planten, struiken en klimplanten kunnen allemaal gebruikt worden op een groenblauw schoolplein. Gebruik zoveel mogelijk inheemse beplanting; deze soorten komen van nature in Nederland voor en zijn goed voor de biodiversiteit.
Hoe werkt het?
Vervang bijvoorbeeld hekken door natuurlijk materiaal, zoals een heg, wilgentakken of door een (smul)haag. Of laat er klimplanten tegen groeien. Een ontwerper of hovenier heeft hier veel ervaring mee, die kan een goed beplantingsplan maken zodat het hele jaar er een gevarieerd groenblauw schoolplein is. Het is ook belangrijk om te weten dat elke grondsoort verschillende eigenschappen heeft die de mogelijkheden voor beplanting beïnvloeden. Zo loopt in zandgrond het water makkelijk weg en in klei blijft het water langer staan. Als het schoolplein op de schop gaat, is het van belang om te kijken wat er gedaan moet worden om de bodem te verbeteren op die plaatsen waar plant- en boomvakken komen.
Kies in ieder geval voor makkelijke en robuuste beplanting die tegen een stootje kan. Door een haagje strategisch te plaatsen kun je voorkomen dat de wat meer kwetsbare beplanting onder de voet gelopen wordt.
Wat levert het op?
Veel variatie in soorten planten, bomen en struiken biedt niet alleen een rijkere omgeving voor de biodiversiteit, maar ook voor de beleving. Denk daarbij aan verschillende hoogtes bijvoorbeeld bodembedekkers, kruiden, bloemen, hoog gras, lage struiken, hoge struiken en bomen. Van verschillende soorten valt van alles te ontdekken en deze verschillende plantensoorten zijn een interessante aanleiding voor (natuur)onderwijs. Daarnaast kan het regenwater goed weglopen in de bodem en houden de wortels het water ook vast. Veel voordelen dus!
Foto’s: Jolanda Maas
Een wadi is een verlaagd gedeelte van het plein dat tijdens een regenbui met regenwater van het dak via een open gootje of direct van het plein volloopt. De wadi vangt het water tijdelijk op waarna het langzaam in de bodem wegzakt (infiltratie). Bij droog weer staat de wadi droog. Een wadi is met name geschikt voor gebieden met een lage grondwaterstand. Voordat er voor een wadi gekozen wordt, moet er duidelijkheid zijn over de bodemopbouw en de grondwaterstand
Hoe werkt het?
Een wadi heeft een beplante bovenlaag met doorlaatbare bodem. De beplanting kan bestaan uit gras, maar ook uit vaste planten. Planten dragen ook bij aan biodiversiteit, gras een stuk minder. Daarnaast zorgen planten voor een betere bodemkwaliteit. Onder deze laag bevindt zich een grote bak die gevuld kan zijn met grind, lavasteen of gebakken kleikorrels. Deze materialen hebben veel tussenruimte waardoor het regenwater kan afstromen. Het is belangrijk dat wadi’s goed worden onderhouden. Om dichtgroei en vervuiling te voorkomen, wordt het aangeraden om twee keer per jaar bladafval en zwerfvuil te verwijderen.
Wat levert het op?
Een wadi is vooral belangrijk voor de opvang van regenwater in de grond in plaats van in het riool. Daarnaast zorgt het ervoor dat bij een hevige regenbui het water goed opgevangen wordt en er op andere delen van het schoolplein minder of geen regenwateroverlast is. Een wadi kan ook gekoppeld worden aan een speelaanleiding, bijvoorbeeld door er een omgevallen boomstam overheen te leggen of een brug of stapstenen te creëren.
Bij het afkoppelen van de regenpijp stroomt het regenwater niet meer het riool in, maar kan het op het groenblauwe plein gebruikt worden. Het riool wordt hiermee ontlast, want het regenwater kan opgevangen worden in open gootjes en over het schoolplein weggevoerd worden. Bijvoorbeeld naar een wadi waar het water kan infiltreren. Of koppel er een regenton aan de regenpijp.
Hoe werkt het?
Het afkoppelen van de regenpijp doe je door de regenpijp op een bepaald punt door te zagen en te koppelen aan een andere maatregel. Op welk punt je de regenpijp doorzaagt, hangt af van de manier waarop je het afkoppelt. Denk aan een regenton, een natuurvijver, wadi, het maken van open gootjes en waterlopen of een greppel. Het afkoppelen van regenpijpen van het schoolgebouw naar het schoolplein is niet zomaar gedaan. Er is een aantal aspecten waarmee rekening gehouden moet worden voordat je kan afkoppelen. Je leest hier meer over bij Springzaad. Belangrijk in ieder geval is dat je hier een expert voor inschakelt. Dit kan de hovenier zijn die de rest van het schoolplein ook aanpakt, maar je kan ook bij jouw gemeente advies vragen.
Wat levert het op?
Door regenpijpen bij de school af te koppelen van het riool, wordt het rioolstelsel ontlast. Bij gemengde rioolstelsels zijn er nog meer voordelen: er wordt minder, relatief schoon regenwater naar de zuiveringsinstallatie afgevoerd en bij het infiltreren op of rond het schoolplein wordt het grondwater aangevuld. Iedere vorm van regenwaterinfiltratie is van belang in het sterk verharde stedelijk gebied. Door de extra infiltratie treedt minder droogteschade, bodemdaling en verzilting (verzouten van de grond) op.
Een regenton op een schoolplein is vrij makkelijk te installeren en gebruiken. Het is de meest eenvoudige manier om regenwater te benutten en het is voor de kinderen leerzaam om te weten hoe het opvangen en hergebruiken van regenwater werkt. Het opgevangen regenwater kan vervolgens gebruikt worden om de moestuin of andere planten water te geven.
Hoe werkt het?
Een regenton plaats je bij een regenpijp, het water dat in dakgoten verzameld wordt, vang je dan via de regenpijp op in de regenton. Zet de regenton wel op een verhoging om zo makkelijk een emmer of gieter onder het kraantje te zetten.
Wat levert het op?
De regenton zorgt ervoor dat niet al het regenwater via de regenpijp het riool inloopt, maar gebruikt kan worden om de planten in de moestuin of op het plein water te geven. Daarnaast kunnen er verschillende lessen aan gekoppeld worden, bijvoorbeeld door te bereken hoeveel regenwater er in de ton zit of een taalles met de woorden met de letter –w van water.
Naast bloemen, planten en struiken zijn bomen ook erg belangrijk. Bomen zijn eigenlijk onmisbaar op een groenblauwschoolplein. Ze houden regenwater vast, zorgen voor verkoeling en zijn een belangrijke schakel in de biodiversiteit. Heb je een groot plein en wil je zowel bomen planten als een leerzame buitenlesplek creëren op/naast je plein? Denk dan eens aan een Tiny Forest of voedselbosje.
Hoe werkt het?
Het planten van bomen doe je in de winter. Dan zijn de bomen en hun wortels in rust en kunnen ze rustig wennen aan hun nieuwe plekje. Kies bij nieuwe bomen zoveel mogelijk voor soorten die inheems zijn en goed passen bij de grondsoort. Ook een vruchtdragende boom zoals een appelboom is een goede keus. Schakel wel altijd een ontwerper en/of hovenier in voor advies welke bomen geschikt zijn op jouw plein en op welke plek, en wat voor beheer er nodig is.
Een bijzondere boom voor op het schoolplein is een klimboom. De naam zegt het al: een boom om in te klimmen. Deze bomen moeten al wel wat ouder zijn, zodat ze stevig en veilig zijn om in te klimmen. Dat betekent dat ze laag vertakken, dit kan je ook stimuleren door te snoeien. Een hovenier kan hierin adviseren. Ook voor welke soort boom geschikt is om als klimboom te gebruiken.
Wat levert het op?
Bomen op een schoolplein zorgen voor verdamping en verkoeling op een schoolplein. Ook leveren (grote) bomen schaduw op voor de kinderen en leerkrachten en bieden voedsel en schuilplaatsen aan allerlei dieren in de omgeving. Verder zijn bomen op allerlei manieren educatief in te zetten. Denk aan het volgen van de seizoenen, het meten van de hoogte en omtrek van bomen en woorden benoemen als tak, blad, schors, etc.
Foto’s: Jolanda Maas
Een boomhut is een mooie aanvulling op het schoolplein. Het is voor kinderen een ideale plaats om zich te verstoppen, te spelen of geheime plannen met vriendjes te maken. Een boomhut wakkert de fantasie aan, want de ene keer is het een kasteel en de andere keer is het een theehuis. Het kan tegelijkertijd ook een observatiehut zijn om vogels te bestuderen, maar je kunt ook een speciale observatiehut creëren met zoekkaarten van vogels.
Hoe werkt het?
Een boomhut kan zowel geschikt zijn voor de jongere kinderen als voor de oudere kinderen, afhankelijk van het ontwerp en de hoogte van de hut. Omdat er een hoge speeldruk op het schoolplein is, moet het ontwerpen en maken van een boomhut wel door professionals gedaan worden. De hut moet stevig gebouwd worden volgens een veilig ontwerp. Maar het is wel leerzaam en handig als de kinderen meedenken over het ontwerp.
Wat levert het op?
Het ontwerpen van de boomhut door de kinderen wakkert creativiteit aan, dit kan prima als les gebruikt worden. Als de boomhut of observatiehut er eenmaal is, kunnen kinderen er allerlei fantasierijke avonturen beleven. Of ze kunnen zich er even rustig terugtrekken. Daarnaast biedt met name een observatiehut mogelijkheden voor natuurlessen. Als je de grond onder de boomhut van waterdoorlatende verharding zoals houtsnippers maakt, dan draagt dit ook nog bij aan de klimaatbestendigheid van het plein.
Foto’s: Jolanda Maas en Lenneke Lingmont
Met een natuurvijver vergroot je de biodiversiteit op het schoolplein. Het water en de waterplanten trekken allerlei insecten, amfibieën en vogels aan. Tegelijkertijd is het daardoor een interessante en avontuurlijke plek voor de kinderen, er is altijd wat te beleven. Een natuurvijver heeft een natuurlijke vorm met oeverplanten en heeft geen pomp. De waterplanten houden de vijver gezond.
Hoe werkt het?
Bedenk goed welke plek op het schoolplein geschikt is voor de vijver en laat een professional hiervoor een ontwerp maken en dit uitvoeren. Een gezonde vijver heeft namelijk de juiste samenstelling en hoeveelheid waterplanten nodig. Door er een vlonder bij aan te leggen, kunnen de kinderen de vijver goed bekijken en beleven.
Wat levert het op?
Een vijver is ideaal om (overtollig) regenwater in op te vangen en kan hierdoor goed gecombineerd worden met het afkoppelen van de hemelwaterafvoer. Daarnaast draagt het bij aan het vergroten van de biodiversiteit: in en rond de vijver kan het krioelen van de kleine beestjes. In het water leven allerlei waterbeestjes waarvan veel kinderen niet weten dat ze bestaan. Je kunt er dus allerlei natuurlessen geven. Maar denk ook eens aan een techniekles, kunnen de kinderen een drijvende boot maken? Of kunnen de kinderen de omtrek of oppervlakte van de vijver berekenen? Tekenlessen zijn ook prima op deze plek te geven.
Foto’s: Jolanda Maas
Bewegen is goed voor de ontwikkeling van een kind. Juist de afwisseling tussen de schoolse activiteiten en fysiek actief bezig zijn vormen een mooie aanvulling op elkaar. Door verschillend, natuurlijk, materiaal te gebruiken van verschillende afmetingen en hoogtes kunnen de kinderen van alle leeftijden binnen hun eigen mogelijkheden leren (samen) spelen en bewegen. Er is een verschil tussen een speeltoestel en een speelaanleiding: een speeltoestel is vaak bedacht met het doel een bepaalde activiteit te stimuleren. Een speelaanleiding daarentegen is vaak een natuurlijk object dat kinderen uitnodigt tot spelen. Een speeltoestel moet altijd gekeurd worden, bij speelaanleidingen hoef dat niet. Ervaren ontwerpers en hoveniers weten wat de regels zijn.
Foto’s: Jolanda Maas
Hoe werkt het?
Er zijn tal van speelaanleidingen in te passen in een groenblauw schoolplein. Sommige hebben meerdere functies, denk maar aan een wilgentunnel of een houten brug over een wadi. Veel speelaanleidingen kan je tevens combineren met waterdoorlatende verharding, zoals houtsnippers of gras waarmee je ook weer bijdraagt een de klimaatbestendigheid van het plein. Bij natuurlijke speelaanleidingen kan je denken aan hoogteverschillen, plekken om te verstoppen en plekken om met fantasie je eigen wereld te creëren. Voorbeelden hiervan zijn: een liggende klimboom, grote keien, lage (stap)stenen of houten schijven en een uitdagende touwbrug. Maar ook losse materialen als takken en kleine stenen zijn erg waardevol voor creatief spel van kinderen.
Wat levert het op?
Een schoolplein met natuurlijke speelaanleidingen is een uitdagend plein waar kinderen op allerlei manieren kunnen spelen en leren. Kinderen worden gestimuleerd om te bewegen, verbeteren spelenderwijs hun motoriek en zoeken hun grenzen op. Natuurlijke speelaanleidingen zijn tevens aanleidingen om een buitenles aan te koppelen. Denk aan een spellingsestafette waarbij de kinderen over de stapstenen heen moeten rennen of springen, het benoemen van verschillende materialen (hout, metaal, steen, touw) wat eventueel ook nog in het Engels kan of keersommen oefenen door van een liggende boomstam op en af te springen.
Foto’s: Tamara Reijers en Jolanda Maas
Een pergola is een constructie van palen met een aantal dwarsbalken. Vaak is dit een losstaande constructie, maar het is ook mogelijk om deze aan de school te bevestigen. Met een pergola op je schoolplein zorg je voor schaduw, bijvoorbeeld voor een speelvoorziening of een buitenlokaal en door deze te laten begroeien bevorder je de biodiversiteit.
Hoe werkt het?
Een pergola kan gemaakt worden van verschillende materialen, bijvoorbeeld van grillige houten palen. Dit heeft een natuurlijke uitstraling. In principe is een pergola niet meer dan (vier) palen en een aantal dwarsbalken. Laat de pergola begroeien met klimplanten, dit is goed voor de biodiversiteit. Laat je het dak ook begroeien, dan heb je een fijne schaduwplek. Schaduw kan je ook creëren door schaduwdoeken. Dit door deze aan de pergola te hangen.
Wat levert het op?
Zoals gezegd zorgt een pergola voor schaduw, je kunt er op die manier ook een mooie buitenlesplek van maken. Hittestress wordt hierdoor verminderd. Als de pergola is begroeid met een druif of bessen kan er fruit geoogst worden! Daarnaast trekt een begroeide pergola vogels, insecten en zoogdieren aan; dit is goed voor de biodiversiteit en geeft de kinderen meer begrip van de natuur.
Foto’s: Jolanda Maas
Een waterpomp past perfect op een groenblauw schoolplein. In combinatie met een waterloop geeft dit veel speelplezier. Want water geeft aanleiding tot spelenderwijs leren en allerlei spelletjes om samen te spelen. De waterloop of open goot kan tevens gebruikt worden om het regenwater naar een lagergelegen gedeelte met zand, een groenstrook of een wadi te leiden.
Hoe werkt het?
Met een waterpomp pompen kinderen het water uit de grond omhoog waarna het vervolgens via een waterloop wegloopt. Bij het uitkiezen van een geschikte pomp voor het schoolplein is het belangrijk om op een aantal dingen te letten. Zoals op de maat van de pomp: kunnen kinderen bij de hendel, hoe zwaar is het om te pompen en kun je er eventueel ook bij vanuit een rolstoel? Denk ook na waar het water van de pomp vandaan komt, is het mogelijk om eerder opgevangen regenwater hiervoor te gebruiken?
Wat levert het op?
Samen spelen wordt gestimuleerd bij een waterpomp: de een pompt en de ander kan iets met het water doen. Of je bouwt met elkaar dammen om het water te stoppen of anders te laten lopen. Dit is een prachtig voorbeeld van spelenderwijs leren wat je ook goed kan inzetten in het onderwijsprogramma.
Foto’s: Jolanda Maas en Tamara Reijers
Met een haag creëer je een groene afscheiding en ze geven het schoolplein een mooie natuurlijke sfeer. Ze zorgen voor een mooie, groene en natuurlijke muur. De natuur heeft dan ook veel meer aan een haag dan bijvoorbeeld een hek. Voor vogels is het dan ook een ideale plek om er te gaan nestelen.
Hoe werkt het?
Vervang bijvoorbeeld hekken door natuurlijk materiaal, zoals een (smul)haag. Een smulhaag is een haag met kleinfruit zoals frambozen, bessen of bramen. Deze smulhaag is zowel een lekkernij voor de vogels als voor de kinderen. Bij het aanleggen van een smulhaag is het belangrijk dat er tuinscherm, draden, gaas of betonijzer geplaatst is. Hiertegen kunnen verschillende plantensoorten groeien, die goed vrucht kunnen geven.
De meeste kleinfruitsoorten vragen weinig onderhoud. Maar er zijn nog veel meer soorten hagen, zoals de beukenhaag, de veldesdoorn, de liguster en de laurierkers. Het planten van een haag kan het beste worden geplant als ze in rust zijn. Meestal is dat tussen november en maart. Het onderhouden van een haag kan je gemakkelijk zelf doen en hoeft ook niet veel werk te kosten. Het is belangrijk dat deze af en toe wordt gesnoeid en water krijgt.
Foto’s: Tamara Reijers
Wat levert het op?
Het hebben van een haag rondom je schoolplein geeft het plein een mooi en groen gevoel. Ook kunnen er hoekjes worden gevormd waar de kinderen zich kunnen verstoppen of lekker kunnen zitten. Daarnaast bevat een (smul)haag niet alleen verschillende lekkernij voor vogels, maar ook kinderen kunnen hier natuurlijk van proeven en genieten. Met een (smul)haag breng je als school ook meteen meer gezond voedsel en de groei hiervan onder de aandacht van de kinderen.
https://www.vogelbescherming.nl/docs/2d2102d9-cb44-40a8-abc3-ad380d9ff972.pdf
https://www.haagplanten.nl/haag-planten
Bewust en gezond eten, met veel groente en fruit, is onlosmakelijk verbonden met groen. Creëer een schoolmoestuin – dat kan al op één vierkante meter – en sla meerdere vliegen in één klap. Laat de leerlingen zelf werken in de moestuin en zien wat het allemaal oplevert, terwijl ze leren over de natuurlijke processen zoals groei. Het spoort kinderen ook aan om groente en fruit te gaan eten en bewuster met voeding om te gaan.
Foto’s: Jolanda Maas
Hoe werkt het?
Bij het aanleggen van een moestuin is de locatie erg belangrijk. Een moestuin heeft namelijk voldoende zonlicht nodig en wat beschutting tegen de wind. Het is belangrijk dat in de moestuin voldoende paadjes rondom de plantvakken komen, zodat kinderen gemakkelijker bij de planten kunnen komen om ze te zien groeien, verzorgen en te oogsten. Een verhoogde rand rondom de plantvakken voorkomt dat kinderen door de planten rennen. Bij verhoogde vakken worden deze, zonder bodem, direct op de aarde gezet zodat het regenwater in de bodem in de bodem weg kan zakken. Om het onkruid tegen te gaan is het verstandig om een antiworteldoek eronder te leggen. Maak de vakken niet te groot Met een vierkante meter vak blijf het namelijk overzichtelijk en het vraagt het niet te veel onderhoud.
Voor advies en ondersteuning kan je een moestuincoach inschakelen. In de provincie Utrecht bestaat er een poule van moestuincoaches die een opleiding hebben gevolgd. Bekijk de poule via https://www.jonglereneten.nl/moestuincoaches-utrecht.
Wat levert het op?
Het hebben van een moestuin(tje) biedt kinderen de mogelijkheid om meer te leren over hoe plantjes groeien en wat hier uit kan ontstaan. Bovendien kunnen kinderen ook door een moestuin gezonder eten. Ieder kind wil namelijk zijn eigen gekweekte tomaatjes, rode bietjes of sla eten! Tevens leren kinderen beseffen hoe belangrijk de natuur is en dat deze beschermt dient te worden om zo nog de plantjes te kunnen laten groeien.
Foto’s: Jolanda Maas
Met een rommelhoekje creëer je een plekje waar kleine diertjes en insecten kunnen schuilen en overwinteren. Dit rommelhoekje zorgt ook voor een vruchtbare bodem en is een voedselplekje voor de vogels. Het is voor kinderen dan ook een leuke leeromgeving waar ze tijdens de pauzes of na schooltijd verschillende soorten insecten kunnen ontdekken!
Hoe werkt het?
Dit rommelhoekje kun je eenvoudige maken met losgevallen bladeren, oude takken of snoeihout. In het voorjaar kun je dit weer netjes opruimen, want dan gaan de beestjes zich weer verplaatsen.
Wat levert het op?
Naast het feit dat een rommelhoekje een prettig plek is voor kleine diertjes, insecten en vogels is het ook een leuke plek voor kinderen om op zoek te gaan naar bodemdiertjes! Ze kunnen lekker met hun handen in de grond wroeten en ontdekken welke verschillende bodemdiertjes er op hun schoolplein leven.
Foto’s: Jolanda Maas
Met een insectenhotel geef je kleine diertjes zoals bijen, lieveheersbeestjes, oorwormen en vlinders een geschikte plek om in de winter beschut te zitten en in sommige gevallen zich voort te planten. Insecten zijn nuttige diertjes. Ze bestuiven bijvoorbeeld bloemen, waardoor een plant kan groeien en zich weer kan voortplanten. Kinderen kunnen zelf een insectenhotel maken en deze een plekje geven op het schoolplein.
Hoe werkt het?
Hoe je het insectenhotel wilt maken kun je helemaal zelf bepalen! De kinderen kunnen hier zelf mee aan de slag gaan. Bij een insectenhotel is het ook belangrijk dat er een mooie plek wordt gezocht op het schoolplein voor het insectenhotel. Het is belangrijk dat deze namelijk komt te staan op een zonnige, beschutte plek waar veel bloemen, insecten en nestmateriaal (leem, hars, blaadjes, stengels) is. De nestgangen zijn glad en veilig. Belangrijk is dat schimmel, vocht en eenvoudige toegang door parasieten wordt voorkomen.
Een vorm van een insectenhotel is een bijenhotel, deze kan je met leerlingen zelf maken. Op de website van Nederland Zoemt vind je hier lesideeën voor.
Wat levert het op?
Het maken van een insectenhotel is een activiteit voor de kinderen om te doen. Met een insectenhotel kunnen de kinderen verschillende insecten observeren en leren meer over de belangrijke functies van deze kleine diertjes. Daarnaast leveren insectenhotels ook een positieve bijdrage aan de biodiversiteit op je schoolplein. En heb je bijvoorbeeld al een moestuin op het schoolplein? Bijen zijn onmisbaar voor het slagen van een moestuinoogst. Door het maken van een insectenhotel kun je jezelf én de bestuivers een handje helpen. Twee vliegen in één klap!
Foto’s: Jolanda Maas
Mussen, koolmezen, spreeuwen of winterkoninkjes: veel vogels gebruiken graag een vogelhuisje. Ze maken er niet alleen een nestje in, maar gebruiken deze ook om in te slapen. Ook is het maken van een vogelhuisje een leerzame activiteit voor de kinderen.
Hoe werkt het?
Het is belangrijk dat je het vogelhuisje niet op een te drukke plek hangt, dus niet boven de deur of boven het bankje waar veel gebruik van wordt gemaakt. Het vogelhuisje mag ook niet te laag hangen. Katten mogen er namelijk niet zomaar bij kunnen. Hang het vogelhuisje niet op in de volle zon, maar zorg wel dat deze beschut hangt tegen de wind. Omdat de wind vaak zuidwesten komt, kan je de opening het beste noordoosten richten. Zorg ook dat de opening vrij is, dus geen takken ervoor laten hangen. Je kunt het vogelhuisje het beste ophangen in het najaar. Dan kunnen de vogels die in Nederland blijven overwinteren een veilig plekje opzoeken. Daarna kunnen in het voorjaar andere vogels er een nestje in maken
Hoe maak je nou zelf dit vogelhuisje? Klik op de volgende link en bekijk de tips van de Vogelbescherming: www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/nestkasten/zelf-een-nestkast-maken.
Wat levert het op?
Met het maken van een vogelhuisje leren kinderen over de functie hiervan. Deze is namelijk belangrijk om vogeltjes te laten nestelen. Voor vogels zijn er steeds minder natuurlijke nestmogelijkheden zijn door menselijk toedoen. Vogelhuisjes bieden extra nestgelegenheid. Daarnaast kunnen ze hier onderdak vinden tegen slechte weersomstandigheden. In de winter kunnen de kinderen de vogeltjes voeren en leren zij hiermee ook wat de vogels nodig hebben om zich voort te planten en te overleven.
Een Tiny Forest is een dichtbegroeid, inheems bos ter grootte van een tennisbaan. Dit bos is niet alleen een prettige plek voor vlinders, vogels, bijen en kleine zoogdieren, maar ook voor kinderen! Scholen adopteren hun eigen Tiny Forest, je kunt dit minibosje dus samen met de kinderen op het schoolplein of direct aangrenzend van de school planten.
Hoe werkt het?
Geen les op het smartbord, maar in een smartbos! Met het adopteren en aanleggen van een Tiny Forest komen kinderen meer in contact met de natuur en leren zij meer over de verschillende soorten planten en diertjes. Als school krijg je hierbij hulp van IVN, buurtbewoners en de gemeente, want vele handen maken licht werk! Jouw team wordt geholpen om het Tiny Forest te gebruiken voor buitenlessen en andere activiteiten met lesvoorbeelden en een training. Wanneer het Tiny Forest is geplant door de leerlingen, mogen ook zij deze de aankomende tijd gaan verzorgen en zien hoe het uitgroeit tot een mooi bos!
Foto’s: IVN Natuureducatie
Wat levert het op?
Een Tiny Forest stimuleert biodiversiteit: het bosje bestaat uit veel verschillende soorten bomen en struiken. Deze trekken weer insecten en vogels aan. Tevens brengt het bosje natuurbeleving dichterbij. Een Tiny Forest op of dichtbij het schoolplein prikkelt de nieuwsgierigheid en geeft kinderen de kans om de natuur in de eigen leefomgeving te ontdekken en daarover te leren. Ook is gebleken dat een bos een positief effect heeft op de gezondheid van de kinderen. Tot slot vergroot de aanleg van een Tiny Forest de waterbergingscapaciteit, verbetert de luchtkwaliteit en gaat hittestress tegen. Hierdoor kunnen kinderen in een gezonde omgeving spelen en kunnen tijdens warme (zomer)dagen lekker de schaduw op zoeken om af te koelen. Perfect voor een groenblauw schoolplein dus!
Een voedselbosje is een aangelegd bosje van 30 m2 bestaande uit (deels) eetbare planten, struiken en bomen. In het Voedselbosje staan bekende en onbekende soorten zoals amandel, braam, citroenmelisse en colakruid. Door het schoolpleinen te vergroenen met een Voedselbosje worden kinderen meegenomen in een nieuw verhaal over voedselproductie. In een Voedselbosje maken we gezond eten toegankelijk en ondersteunen de voedseltransitie in de landbouw.
Hoe werkt het?
Net zoals bij het Tiny Forest: geen les op het smartbord maar in een smart(voedsel)bos! Ook met het adopteren en aanleggen van een Voedselbosje komen kinderen meer in contact met de natuur en leren zij meer over de productie van verschillende soorten (deels) eetbare planten. Er worden lessen en activiteiten over het Voedselbosje ondersteund door educatieve materialen. Dit educatiemateriaal richt zich op het leren kennen en beleven van het Voedselbosje en de planten erin. Uiteraard is er ook aandacht voor hoe er verzorgd, geoogst en uiteindelijk bereid moeten worden.
Wat levert het op?
Met Voedselbosjes vergroten we de kennis over voedselproductie van kinderen, want voor veel kinderen is de oorsprong en productie van voedsel niet altijd bekend. Met een Voedselbosje leren kinderen de planten kennen en het bosje verzorgen. Aandacht voor gezonde voeding en voedselproductie op school leidt ook tot een gezonder eetpatroon onder de kinderen. Daarnaast wordt de biodiversiteit vergroot en kan het regenwater goed worden opgenomen door de beplanting.
Meer lezen over Voedselbosjes? Kijk op https://www.ivn.nl/voedselbosjes.
Bomen zijn onmisbaar op een groenblauw schoolplein. Ze houden regenwater vast, zorgen voor verkoeling en zijn een belangrijke schakel in de biodiversiteit. Maar wat dacht je van een appel-, peren- of kersenboom? Met het planten van een fruitboom wordt het schoolplein niet alleen een stuk groener en gezonder, maar levert het ook nog eens een lekkernij op voor de kinderen!
Hoe werkt het?
Fruitbomen plant je in de winter, want dan zijn de bomen in rust. Bij het planten van een fruitboom is het belangrijk om te kijken naar de plek op het schoolplein. Het is namelijk zo dat (bijna) alle fruitbomen een zonnige en vruchtbare standplaats met een niet al te natte grond verkiezen. Wil je veel (verschillende) fruitbomen planten? Zorg er dan voor dat er genoeg ruimte is tussen de fruitbomen. Als je dit namelijk niet doet, dan zullen de bomen niet gaan bloeien.
De ruimte tussen de bomen is afhankelijk van de verschillende soorten fruitbomen die je wilt gaan planten. Een walnotenboom groeit bijvoorbeeld veel breder uit dan een appelboom. Bij het verzorgen van een fruitboom vraagt elke soort weer een andere aanpak. Daarom is het goed om je te laten adviseren door een hovenier, ook over de ruimte tussen de fruitbomen. Tevens is het belangrijk om de bomen goed te snoeien en op z’n tijd voeding en water te geven.
Wat levert het op?
Hoe leuk en lekker is het als je op het schoolplein je eigen fruit kan oogsten? Niet alleen leuk en lekker, maar ook nog eens enorm leerzaam voor de kinderen! Zij maken hierdoor kennis met fruit en gezond eten. Daarnaast zijn fruitbomen ook erg aantrekkelijk voor vogels en helpen bomen bij het opvangen en vasthouden van regenwater en geven ze schaduw.
Foto’s: Jolanda Maas
Een groenblauw schoolplein is een ideale plek om les te geven. Een buitenlokaal helpt hierbij als vast uitlegpunt. Dit kan bijvoorbeeld een amfitheater zijn van hergebruikte stoeptegels of boomstammen.
Foto’s: Lenneke Lingmont
Hoe werkt het?
Een buitenlokaal (of amfitheater) kan worden opgebouwd uit verschillende materialen. Een aardenwal met zitplekken van gras, gemetselde bankjes met groenbakken of stapelmuurtjes aangevuld met een speelheuveltje aan de achterzijde. Als de vloer van het amfitheater van een doorlatend materiaal gemaakt wordt zoals bijvoorbeeld houtsnippers, zand of een andere halfverharding, kan het regenwater makkelijk infiltreren. Door de vloer verdiept aan te leggen ontstaat er ruimte voor waterberging bij extreme regenbuien. Zorg voor een overstort om te voorkomen dat het schoolplein onder water komt te staan bij hevige buien.
Wat levert het op?
Het buitenlokaal creëert de mogelijkheid om buiten les te kunnen geven. Door de hoogte verschillen in een amfitheater biedt het ook speelaanleidingen voor de kinderen zoals klauteren, klimmen en kruipen. Tevens kan er bij de aardenwal met zitplekken een betonnen tunnel worden gemaakt, een extra speelelement dat bijvoorbeeld tijdens voorstellingen ook goed ingezet kan worden.
Foto’s: Ouders van nu, Lenneke Lingmont en Jolanda Maas
Een verharde ondergrond op schoolpleinen biedt ruimte aan intensief gebruik en is soms praktisch. Zoals in het entreegebied. Vaak bestaat de verharding uit stoeptegels, soms uit asfalt of andere materialen. Een deel van dergelijke waterondoorlatende verharding kan vervangen worden door waterdoorlatende verharding. Dat is verharding die bestand is tegen intensief gebruik en waar regenwater beter de bodem in kan zakken.
Hoe werkt het?
Bij waterdoorlatende verharding kan het regenwater makkelijk in de bodem wegzakken en het grondwater aanvullen. Het regenwater hoeft dan niet via een putje en het riool afgevoerd te worden. In de meeste gevallen worden tegels eruit gehaald en vervangen door een waterdoorlatende (half)verharding. Dit kunnen nog steeds tegels zijn, maar met een bredere voeg. Daardoor kan het water beter de bodem in zakken. De ruimte tussen de tegels wordt gebruikt voor lage bodembedekkers of gras of wordt opgevuld met zand of grind. Een andere optie is grastegels. Dit zijn tegels met gaten erin. De gaten worden opgevuld met aarde en ingezaaid met gras.
Wat levert het op?
Het vervangen van stoeptegels door waterdoorlatende verharding helpt mee om wateroverlast op het schoolplein. Zo kunnen hevige regenbuien worden voorkomen. Water zakt de grond in waardoor verdroging vermindert. Daarnaast komt het ten goede aan een rijker bodemleven en daarmee aan de biodiversiteit. Het schoolplein blijft koeler als er minder stoeptegels zijn. Bij warme dagen absorberen de tegels namelijk de warmte en houden deze langer. Hierdoor stralen ze ook ‘s avonds nog meer warmte uit. Waterdoorlatende verharding absorbeert minder warmte en vermindert daarmee de hitteoverlast op het plein en in de wijk.
Tunnels en hutten zijn bij bijna alle kinderen geliefd. Je kunt je er verstoppen en ongezien rennen of kruipen. Ook geeft het allerlei speelaanleidingen. Op het schoolplein kan je met de gesnoeide takken van knotwilgen mooie tunnels en hutten maken. Als ze in een beetje vochtige grond staan, lopen de takken ook weer uit en heb je al snel groene tunnels en hutten. Het is mogelijk om dit zelf (met kinderen) te maken!
Hoe werkt het?
In de winter worden veel wilgen geknot (gesnoeid). Deze gesnoeide wilgentakken lopen makkelijk weer uit als je de snoeikant in water legt en een beetje kneust. Vervolgens kun je de takken diep in de natte aarde steken: ze zullen dan weer gaan wortelen. Doordat ze gaan wortelen, gaan de takken ook weer uitlopen. Er komen nieuwe takken aan met knoppen en bladeren. Met deze takken vorm je de bogen van de tunnel of juist de muren van het dak van de hut. Je kunt de takken door elkaar vlechten om zo meer stevigheid te krijgen. Door het volgen van deze instructie (volgt later) kan je dit zelf (met kinderen) op het schoolplein maken. Vanaf november gaan groenbeheerders maar ook veel vrijwilligersgroepen de knotwilgen snoeien. Neem contact op met de gemeente of een vrijwilligersgroep bij jou in de buurt (bijvoorbeeld via IVN of LEU om wilgentakken te krijgen.
Wat levert het op?
Een wilgenhut –of tunnel levert allereerst fantastische speelmogelijkheden op. Daarnaast biedt het ook educatieve mogelijkheden als te zien is dat in de lente/zomer de takken gaan uitlopen. Kinderen kunnen van dichtbij ontdekken hoe een tak in een jaar verandert en hoe snel deze kan groeien. De insecten zijn ook heel erg blij met de wilgentakken. De wilg is een van de eerste soorten in de lente waar stuifmeel te halen is.
Beplanting op een schoolplein zorgt voor een fijne speel -en leeromgeving, seizoenbeleving, kleur, geur en smaak. Bloeiende planten, struiken en klimplanten kunnen allemaal gebruikt worden op een groenblauw schoolplein. Gebruik zoveel mogelijk inheemse beplanting; deze soorten komen van nature in Nederland voor en zijn goed voor de biodiversiteit.
Hoe werkt het?
Vervang bijvoorbeeld hekken door natuurlijk materiaal, zoals een heg, wilgentakken of door een (smul)haag. Of laat er klimplanten tegen groeien. Een ontwerper of hovenier heeft hier veel ervaring mee, die kan een goed beplantingsplan maken zodat het hele jaar er een gevarieerd groenblauw schoolplein is. Het is ook belangrijk om te weten dat elke grondsoort verschillende eigenschappen heeft die de mogelijkheden voor beplanting beïnvloeden. Zo loopt in zandgrond het water makkelijk weg en in klei blijft het water langer staan. Als het schoolplein op de schop gaat, is het van belang om te kijken wat er gedaan moet worden om de bodem te verbeteren op die plaatsen waar plant- en boomvakken komen.
Kies in ieder geval voor makkelijke en robuuste beplanting die tegen een stootje kan. Door een haagje strategisch te plaatsen kun je voorkomen dat de wat meer kwetsbare beplanting onder de voet gelopen wordt.
Wat levert het op?
Veel variatie in soorten planten, bomen en struiken biedt niet alleen een rijkere omgeving voor de biodiversiteit, maar ook voor de beleving. Denk daarbij aan verschillende hoogtes bijvoorbeeld bodembedekkers, kruiden, bloemen, hoog gras, lage struiken, hoge struiken en bomen. Van verschillende soorten valt van alles te ontdekken en deze verschillende plantensoorten zijn een interessante aanleiding voor (natuur)onderwijs. Daarnaast kan het regenwater goed weglopen in de bodem en houden de wortels het water ook vast. Veel voordelen dus!
Een wadi is een verlaagd gedeelte van het plein dat tijdens een regenbui met regenwater van het dak via een open gootje of direct van het plein volloopt. De wadi vangt het water tijdelijk op waarna het langzaam in de bodem wegzakt (infiltratie). Bij droog weer staat de wadi droog. Een wadi is met name geschikt voor gebieden met een lage grondwaterstand. Voordat er voor een wadi gekozen wordt, moet er duidelijkheid zijn over de bodemopbouw en de grondwaterstand
Hoe werkt het?
Een wadi heeft een beplante bovenlaag met doorlaatbare bodem. De beplanting kan bestaan uit gras, maar ook uit vaste planten. Planten dragen ook bij aan biodiversiteit, gras een stuk minder. Daarnaast zorgen planten voor een betere bodemkwaliteit. Onder deze laag bevindt zich een grote bak die gevuld kan zijn met grind, lavasteen of gebakken kleikorrels. Deze materialen hebben veel tussenruimte waardoor het regenwater kan afstromen. Het is belangrijk dat wadi’s goed worden onderhouden. Om dichtgroei en vervuiling te voorkomen, wordt het aangeraden om twee keer per jaar bladafval en zwerfvuil te verwijderen.
Wat levert het op?
Een wadi is vooral belangrijk voor de opvang van regenwater in de grond in plaats van in het riool. Daarnaast zorgt het ervoor dat bij een hevige regenbui het water goed opgevangen wordt en er op andere delen van het schoolplein minder of geen regenwateroverlast is. Een wadi kan ook gekoppeld worden aan een speelaanleiding, bijvoorbeeld door er een omgevallen boomstam overheen te leggen of een brug of stapstenen te creëren.
Bij het afkoppelen van de regenpijp stroomt het regenwater niet meer het riool in, maar kan het op het groenblauwe plein gebruikt worden. Het riool wordt hiermee ontlast, want het regenwater kan opgevangen worden in open gootjes en over het schoolplein weggevoerd worden. Bijvoorbeeld naar een wadi waar het water kan infiltreren. Of koppel er een regenton aan de regenpijp.
Hoe werkt het?
Het afkoppelen van de regenpijp doe je door de regenpijp op een bepaald punt door te zagen en te koppelen aan een andere maatregel. Op welk punt je de regenpijp doorzaagt, hangt af van de manier waarop je het afkoppelt. Denk aan een regenton, een natuurvijver, wadi, het maken van open gootjes en waterlopen of een greppel. Het afkoppelen van regenpijpen van het schoolgebouw naar het schoolplein is niet zomaar gedaan. Er is een aantal aspecten waarmee rekening gehouden moet worden voordat je kan afkoppelen. Je leest hier meer over bij Springzaad. Belangrijk in ieder geval is dat je hier een expert voor inschakelt. Dit kan de hovenier zijn die de rest van het schoolplein ook aanpakt, maar je kan ook bij jouw gemeente advies vragen.
Wat levert het op?
Door regenpijpen bij de school af te koppelen van het riool, wordt het rioolstelsel ontlast. Bij gemengde rioolstelsels zijn er nog meer voordelen: er wordt minder, relatief schoon regenwater naar de zuiveringsinstallatie afgevoerd en bij het infiltreren op of rond het schoolplein wordt het grondwater aangevuld. Iedere vorm van regenwaterinfiltratie is van belang in het sterk verharde stedelijk gebied. Door de extra infiltratie treedt minder droogteschade, bodemdaling en verzilting (verzouten van de grond) op.
Een regenton op een schoolplein is vrij makkelijk te installeren en gebruiken. Het is de meest eenvoudige manier om regenwater te benutten en het is voor de kinderen leerzaam om te weten hoe het opvangen en hergebruiken van regenwater werkt. Het opgevangen regenwater kan vervolgens gebruikt worden om de moestuin of andere planten water te geven.
Hoe werkt het?
Een regenton plaats je bij een regenpijp, het water dat in dakgoten verzameld wordt, vang je dan via de regenpijp op in de regenton. Zet de regenton wel op een verhoging om zo makkelijk een emmer of gieter onder het kraantje te zetten.
Wat levert het op?
De regenton zorgt ervoor dat niet al het regenwater via de regenpijp het riool inloopt, maar gebruikt kan worden om de planten in de moestuin of op het plein water te geven. Daarnaast kunnen er verschillende lessen aan gekoppeld worden, bijvoorbeeld door te bereken hoeveel regenwater er in de ton zit of een taalles met de woorden met de letter –w van water.
Naast bloemen, planten en struiken zijn bomen ook erg belangrijk. Bomen zijn eigenlijk onmisbaar op een groenblauwschoolplein. Ze houden regenwater vast, zorgen voor verkoeling en zijn een belangrijke schakel in de biodiversiteit. Heb je een groot plein en wil je zowel bomen planten als een leerzame buitenlesplek creëren op/naast je plein? Denk dan eens aan een Tiny Forest of voedselbosje.
Hoe werkt het?
Het planten van bomen doe je in de winter. Dan zijn de bomen en hun wortels in rust en kunnen ze rustig wennen aan hun nieuwe plekje. Kies bij nieuwe bomen zoveel mogelijk voor soorten die inheems zijn en goed passen bij de grondsoort. Ook een vruchtdragende boom zoals een appelboom is een goede keus. Schakel wel altijd een ontwerper en/of hovenier in voor advies welke bomen geschikt zijn op jouw plein en op welke plek, en wat voor beheer er nodig is.
Een bijzondere boom voor op het schoolplein is een klimboom. De naam zegt het al: een boom om in te klimmen. Deze bomen moeten al wel wat ouder zijn, zodat ze stevig en veilig zijn om in te klimmen. Dat betekent dat ze laag vertakken, dit kan je ook stimuleren door te snoeien. Een hovenier kan hierin adviseren. Ook voor welke soort boom geschikt is om als klimboom te gebruiken.
Wat levert het op?
Bomen op een schoolplein zorgen voor verdamping en verkoeling op een schoolplein. Ook leveren (grote) bomen schaduw op voor de kinderen en leerkrachten en bieden voedsel en schuilplaatsen aan allerlei dieren in de omgeving. Verder zijn bomen op allerlei manieren educatief in te zetten. Denk aan het volgen van de seizoenen, het meten van de hoogte en omtrek van bomen en woorden benoemen als tak, blad, schors, etc.
Een boomhut is een mooie aanvulling op het schoolplein. Het is voor kinderen een ideale plaats om zich te verstoppen, te spelen of geheime plannen met vriendjes te maken. Een boomhut wakkert de fantasie aan, want de ene keer is het een kasteel en de andere keer is het een theehuis. Het kan tegelijkertijd ook een observatiehut zijn om vogels te bestuderen, maar je kunt ook een speciale observatiehut creëren met zoekkaarten van vogels.
Hoe werkt het?
Een boomhut kan zowel geschikt zijn voor de jongere kinderen als voor de oudere kinderen, afhankelijk van het ontwerp en de hoogte van de hut. Omdat er een hoge speeldruk op het schoolplein is, moet het ontwerpen en maken van een boomhut wel door professionals gedaan worden. De hut moet stevig gebouwd worden volgens een veilig ontwerp. Maar het is wel leerzaam en handig als de kinderen meedenken over het ontwerp.
Wat levert het op?
Het ontwerpen van de boomhut door de kinderen wakkert creativiteit aan, dit kan prima als les gebruikt worden. Als de boomhut of observatiehut er eenmaal is, kunnen kinderen er allerlei fantasierijke avonturen beleven. Of ze kunnen zich er even rustig terugtrekken. Daarnaast biedt met name een observatiehut mogelijkheden voor natuurlessen. Als je de grond onder de boomhut van waterdoorlatende verharding zoals houtsnippers maakt, dan draagt dit ook nog bij aan de klimaatbestendigheid van het plein.
Met een natuurvijver vergroot je de biodiversiteit op het schoolplein. Het water en de waterplanten trekken allerlei insecten, amfibieën en vogels aan. Tegelijkertijd is het daardoor een interessante en avontuurlijke plek voor de kinderen, er is altijd wat te beleven. Een natuurvijver heeft een natuurlijke vorm met oeverplanten en heeft geen pomp. De waterplanten houden de vijver gezond.
Hoe werkt het?
Bedenk goed welke plek op het schoolplein geschikt is voor de vijver en laat een professional hiervoor een ontwerp maken en dit uitvoeren. Een gezonde vijver heeft namelijk de juiste samenstelling en hoeveelheid waterplanten nodig. Door er een vlonder bij aan te leggen, kunnen de kinderen de vijver goed bekijken en beleven.
Wat levert het op?
Een vijver is ideaal om (overtollig) regenwater in op te vangen en kan hierdoor goed gecombineerd worden met het afkoppelen van de hemelwaterafvoer. Daarnaast draagt het bij aan het vergroten van de biodiversiteit: in en rond de vijver kan het krioelen van de kleine beestjes. In het water leven allerlei waterbeestjes waarvan veel kinderen niet weten dat ze bestaan. Je kunt er dus allerlei natuurlessen geven. Maar denk ook eens aan een techniekles, kunnen de kinderen een drijvende boot maken? Of kunnen de kinderen de omtrek of oppervlakte van de vijver berekenen? Tekenlessen zijn ook prima op deze plek te geven.
Bewegen is goed voor de ontwikkeling van een kind. Juist de afwisseling tussen de schoolse activiteiten en fysiek actief bezig zijn vormen een mooie aanvulling op elkaar. Door verschillend, natuurlijk, materiaal te gebruiken van verschillende afmetingen en hoogtes kunnen de kinderen van alle leeftijden binnen hun eigen mogelijkheden leren (samen) spelen en bewegen. Er is een verschil tussen een speeltoestel en een speelaanleiding: een speeltoestel is vaak bedacht met het doel een bepaalde activiteit te stimuleren. Een speelaanleiding daarentegen is vaak een natuurlijk object dat kinderen uitnodigt tot spelen. Een speeltoestel moet altijd gekeurd worden, bij speelaanleidingen hoef dat niet. Ervaren ontwerpers en hoveniers weten wat de regels zijn.
Hoe werkt het?
Er zijn tal van speelaanleidingen in te passen in een groenblauw schoolplein. Sommige hebben meerdere functies, denk maar aan een wilgentunnel of een houten brug over een wadi. Veel speelaanleidingen kan je tevens combineren met waterdoorlatende verharding, zoals houtsnippers of gras waarmee je ook weer bijdraagt een de klimaatbestendigheid van het plein. Bij natuurlijke speelaanleidingen kan je denken aan hoogteverschillen, plekken om te verstoppen en plekken om met fantasie je eigen wereld te creëren. Voorbeelden hiervan zijn: een liggende klimboom, grote keien, lage (stap)stenen of houten schijven en een uitdagende touwbrug. Maar ook losse materialen als takken en kleine stenen zijn erg waardevol voor creatief spel van kinderen.
Wat levert het op?
Een schoolplein met natuurlijke speelaanleidingen is een uitdagend plein waar kinderen op allerlei manieren kunnen spelen en leren. Kinderen worden gestimuleerd om te bewegen, verbeteren spelenderwijs hun motoriek en zoeken hun grenzen op. Natuurlijke speelaanleidingen zijn tevens aanleidingen om een buitenles aan te koppelen. Denk aan een spellingsestafette waarbij de kinderen over de stapstenen heen moeten rennen of springen, het benoemen van verschillende materialen (hout, metaal, steen, touw) wat eventueel ook nog in het Engels kan of keersommen oefenen door van een liggende boomstam op en af te springen.
Een pergola is een constructie van palen met een aantal dwarsbalken. Vaak is dit een losstaande constructie, maar het is ook mogelijk om deze aan de school te bevestigen. Met een pergola op je schoolplein zorg je voor schaduw, bijvoorbeeld voor een speelvoorziening of een buitenlokaal en door deze te laten begroeien bevorder je de biodiversiteit.
Hoe werkt het?
Een pergola kan gemaakt worden van verschillende materialen, bijvoorbeeld van grillige houten palen. Dit heeft een natuurlijke uitstraling. In principe is een pergola niet meer dan (vier) palen en een aantal dwarsbalken. Laat de pergola begroeien met klimplanten, dit is goed voor de biodiversiteit. Laat je het dak ook begroeien, dan heb je een fijne schaduwplek. Schaduw kan je ook creëren door schaduwdoeken. Dit door deze aan de pergola te hangen.
Wat levert het op?
Zoals gezegd zorgt een pergola voor schaduw, je kunt er op die manier ook een mooie buitenlesplek van maken. Hittestress wordt hierdoor verminderd. Als de pergola is begroeid met een druif of bessen kan er fruit geoogst worden! Daarnaast trekt een begroeide pergola vogels, insecten en zoogdieren aan; dit is goed voor de biodiversiteit en geeft de kinderen meer begrip van de natuur.
Een waterpomp past perfect op een groenblauw schoolplein. In combinatie met een waterloop geeft dit veel speelplezier. Want water geeft aanleiding tot spelenderwijs leren en allerlei spelletjes om samen te spelen. De waterloop of open goot kan tevens gebruikt worden om het regenwater naar een lagergelegen gedeelte met zand, een groenstrook of een wadi te leiden.
Hoe werkt het?
Met een waterpomp pompen kinderen het water uit de grond omhoog waarna het vervolgens via een waterloop wegloopt. Bij het uitkiezen van een geschikte pomp voor het schoolplein is het belangrijk om op een aantal dingen te letten. Zoals op de maat van de pomp: kunnen kinderen bij de hendel, hoe zwaar is het om te pompen en kun je er eventueel ook bij vanuit een rolstoel? Denk ook na waar het water van de pomp vandaan komt, is het mogelijk om eerder opgevangen regenwater hiervoor te gebruiken?
Wat levert het op?
Samen spelen wordt gestimuleerd bij een waterpomp: de een pompt en de ander kan iets met het water doen. Of je bouwt met elkaar dammen om het water te stoppen of anders te laten lopen. Dit is een prachtig voorbeeld van spelenderwijs leren wat je ook goed kan inzetten in het onderwijsprogramma.
Met een haag creëer je een groene afscheiding en ze geven het schoolplein een mooie natuurlijke sfeer. Ze zorgen voor een mooie, groene en natuurlijke muur. De natuur heeft dan ook veel meer aan een haag dan bijvoorbeeld een hek. Voor vogels is het dan ook een ideale plek om er te gaan nestelen.
Hoe werkt het?
Vervang bijvoorbeeld hekken door natuurlijk materiaal, zoals een (smul)haag. Een smulhaag is een haag met kleinfruit zoals frambozen, bessen of bramen. Deze smulhaag is zowel een lekkernij voor de vogels als voor de kinderen. Bij het aanleggen van een smulhaag is het belangrijk dat er tuinscherm, draden, gaas of betonijzer geplaatst is. Hiertegen kunnen verschillende plantensoorten groeien, die goed vrucht kunnen geven.
De meeste kleinfruitsoorten vragen weinig onderhoud. Maar er zijn nog veel meer soorten hagen, zoals de beukenhaag, de veldesdoorn, de liguster en de laurierkers. Het planten van een haag kan het beste worden geplant als ze in rust zijn. Meestal is dat tussen november en maart. Het onderhouden van een haag kan je gemakkelijk zelf doen en hoeft ook niet veel werk te kosten. Het is belangrijk dat deze af en toe wordt gesnoeid en water krijgt.
Wat levert het op?
Het hebben van een haag rondom je schoolplein geeft het plein een mooi en groen gevoel. Ook kunnen er hoekjes worden gevormd waar de kinderen zich kunnen verstoppen of lekker kunnen zitten. Daarnaast bevat een (smul)haag niet alleen verschillende lekkernij voor vogels, maar ook kinderen kunnen hier natuurlijk van proeven en genieten. Met een (smul)haag breng je als school ook meteen meer gezond voedsel en de groei hiervan onder de aandacht van de kinderen.
https://www.vogelbescherming.nl/docs/2d2102d9-cb44-40a8-abc3-ad380d9ff972.pdf
https://www.haagplanten.nl/haag-planten
Bewust en gezond eten, met veel groente en fruit, is onlosmakelijk verbonden met groen. Creëer een schoolmoestuin – dat kan al op één vierkante meter – en sla meerdere vliegen in één klap. Laat de leerlingen zelf werken in de moestuin en zien wat het allemaal oplevert, terwijl ze leren over de natuurlijke processen zoals groei. Het spoort kinderen ook aan om groente en fruit te gaan eten en bewuster met voeding om te gaan.
Hoe werkt het?
Bij het aanleggen van een moestuin is de locatie erg belangrijk. Een moestuin heeft namelijk voldoende zonlicht nodig en wat beschutting tegen de wind. Het is belangrijk dat in de moestuin voldoende paadjes rondom de plantvakken komen, zodat kinderen gemakkelijker bij de planten kunnen komen om ze te zien groeien, verzorgen en te oogsten. Een verhoogde rand rondom de plantvakken voorkomt dat kinderen door de planten rennen. Bij verhoogde vakken worden deze, zonder bodem, direct op de aarde gezet zodat het regenwater in de bodem in de bodem weg kan zakken. Om het onkruid tegen te gaan is het verstandig om een antiworteldoek eronder te leggen. Maak de vakken niet te groot Met een vierkante meter vak blijf het namelijk overzichtelijk en het vraagt het niet te veel onderhoud.
Voor advies en ondersteuning kan je een moestuincoach inschakelen. In de provincie Utrecht bestaat er een poule van moestuincoaches die een opleiding hebben gevolgd. Bekijk de poule via https://www.jonglereneten.nl/moestuincoaches-utrecht.
Wat levert het op?
Het hebben van een moestuin(tje) biedt kinderen de mogelijkheid om meer te leren over hoe plantjes groeien en wat hier uit kan ontstaan. Bovendien kunnen kinderen ook door een moestuin gezonder eten. Ieder kind wil namelijk zijn eigen gekweekte tomaatjes, rode bietjes of sla eten! Tevens leren kinderen beseffen hoe belangrijk de natuur is en dat deze beschermt dient te worden om zo nog de plantjes te kunnen laten groeien.
Met een rommelhoekje creëer je een plekje waar kleine diertjes en insecten kunnen schuilen en overwinteren. Dit rommelhoekje zorgt ook voor een vruchtbare bodem en is een voedselplekje voor de vogels. Het is voor kinderen dan ook een leuke leeromgeving waar ze tijdens de pauzes of na schooltijd verschillende soorten insecten kunnen ontdekken!
Hoe werkt het?
Dit rommelhoekje kun je eenvoudige maken met losgevallen bladeren, oude takken of snoeihout. In het voorjaar kun je dit weer netjes opruimen, want dan gaan de beestjes zich weer verplaatsen.
Wat levert het op?
Naast het feit dat een rommelhoekje een prettig plek is voor kleine diertjes, insecten en vogels is het ook een leuke plek voor kinderen om op zoek te gaan naar bodemdiertjes! Ze kunnen lekker met hun handen in de grond wroeten en ontdekken welke verschillende bodemdiertjes er op hun schoolplein leven.
Met een insectenhotel geef je kleine diertjes zoals bijen, lieveheersbeestjes, oorwormen en vlinders een geschikte plek om in de winter beschut te zitten en in sommige gevallen zich voort te planten. Insecten zijn nuttige diertjes. Ze bestuiven bijvoorbeeld bloemen, waardoor een plant kan groeien en zich weer kan voortplanten. Kinderen kunnen zelf een insectenhotel maken en deze een plekje geven op het schoolplein.
Hoe werkt het?
Hoe je het insectenhotel wilt maken kun je helemaal zelf bepalen! De kinderen kunnen hier zelf mee aan de slag gaan. Bij een insectenhotel is het ook belangrijk dat er een mooie plek wordt gezocht op het schoolplein voor het insectenhotel. Het is belangrijk dat deze namelijk komt te staan op een zonnige, beschutte plek waar veel bloemen, insecten en nestmateriaal (leem, hars, blaadjes, stengels) is. De nestgangen zijn glad en veilig. Belangrijk is dat schimmel, vocht en eenvoudige toegang door parasieten wordt voorkomen.
Een vorm van een insectenhotel is een bijenhotel, deze kan je met leerlingen zelf maken. Op de website van Nederland Zoemt vind je hier lesideeën voor.
Wat levert het op?
Het maken van een insectenhotel is een activiteit voor de kinderen om te doen. Met een insectenhotel kunnen de kinderen verschillende insecten observeren en leren meer over de belangrijke functies van deze kleine diertjes. Daarnaast leveren insectenhotels ook een positieve bijdrage aan de biodiversiteit op je schoolplein. En heb je bijvoorbeeld al een moestuin op het schoolplein? Bijen zijn onmisbaar voor het slagen van een moestuinoogst. Door het maken van een insectenhotel kun je jezelf én de bestuivers een handje helpen. Twee vliegen in één klap!
Mussen, koolmezen, spreeuwen of winterkoninkjes: veel vogels gebruiken graag een vogelhuisje. Ze maken er niet alleen een nestje in, maar gebruiken deze ook om in te slapen. Ook is het maken van een vogelhuisje een leerzame activiteit voor de kinderen.
Hoe werkt het?
Het is belangrijk dat je het vogelhuisje niet op een te drukke plek hangt, dus niet boven de deur of boven het bankje waar veel gebruik van wordt gemaakt. Het vogelhuisje mag ook niet te laag hangen. Katten mogen er namelijk niet zomaar bij kunnen. Hang het vogelhuisje niet op in de volle zon, maar zorg wel dat deze beschut hangt tegen de wind. Omdat de wind vaak zuidwesten komt, kan je de opening het beste noordoosten richten. Zorg ook dat de opening vrij is, dus geen takken ervoor laten hangen. Je kunt het vogelhuisje het beste ophangen in het najaar. Dan kunnen de vogels die in Nederland blijven overwinteren een veilig plekje opzoeken. Daarna kunnen in het voorjaar andere vogels er een nestje in maken
Hoe maak je nou zelf dit vogelhuisje? Klik op de volgende link en bekijk de tips van de Vogelbescherming: www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/nestkasten/zelf-een-nestkast-maken.
Wat levert het op?
Met het maken van een vogelhuisje leren kinderen over de functie hiervan. Deze is namelijk belangrijk om vogeltjes te laten nestelen. Voor vogels zijn er steeds minder natuurlijke nestmogelijkheden zijn door menselijk toedoen. Vogelhuisjes bieden extra nestgelegenheid. Daarnaast kunnen ze hier onderdak vinden tegen slechte weersomstandigheden. In de winter kunnen de kinderen de vogeltjes voeren en leren zij hiermee ook wat de vogels nodig hebben om zich voort te planten en te overleven.
Een Tiny Forest is een dichtbegroeid, inheems bos ter grootte van een tennisbaan. Dit bos is niet alleen een prettige plek voor vlinders, vogels, bijen en kleine zoogdieren, maar ook voor kinderen! Scholen adopteren hun eigen Tiny Forest, je kunt dit minibosje dus samen met de kinderen op het schoolplein of direct aangrenzend van de school planten.
Hoe werkt het?
Geen les op het smartbord, maar in een smartbos! Met het adopteren en aanleggen van een Tiny Forest komen kinderen meer in contact met de natuur en leren zij meer over de verschillende soorten planten en diertjes. Als school krijg je hierbij hulp van IVN, buurtbewoners en de gemeente, want vele handen maken licht werk! Jouw team wordt geholpen om het Tiny Forest te gebruiken voor buitenlessen en andere activiteiten met lesvoorbeelden en een training. Wanneer het Tiny Forest is geplant door de leerlingen, mogen ook zij deze de aankomende tijd gaan verzorgen en zien hoe het uitgroeit tot een mooi bos!
Wat levert het op?
Een Tiny Forest stimuleert biodiversiteit: het bosje bestaat uit veel verschillende soorten bomen en struiken. Deze trekken weer insecten en vogels aan. Tevens brengt het bosje natuurbeleving dichterbij. Een Tiny Forest op of dichtbij het schoolplein prikkelt de nieuwsgierigheid en geeft kinderen de kans om de natuur in de eigen leefomgeving te ontdekken en daarover te leren. Ook is gebleken dat een bos een positief effect heeft op de gezondheid van de kinderen. Tot slot vergroot de aanleg van een Tiny Forest de waterbergingscapaciteit, verbetert de luchtkwaliteit en gaat hittestress tegen. Hierdoor kunnen kinderen in een gezonde omgeving spelen en kunnen tijdens warme (zomer)dagen lekker de schaduw op zoeken om af te koelen. Perfect voor een groenblauw schoolplein dus!
https://www.ivn.nl/tinyforest/over-tiny-forest
Een voedselbosje is een aangelegd bosje van 30 m2 bestaande uit (deels) eetbare planten, struiken en bomen. In het Voedselbosje staan bekende en onbekende soorten zoals amandel, braam, citroenmelisse en colakruid. Door het schoolpleinen te vergroenen met een Voedselbosje worden kinderen meegenomen in een nieuw verhaal over voedselproductie. In een Voedselbosje maken we gezond eten toegankelijk en ondersteunen de voedseltransitie in de landbouw.
Hoe werkt het?
Net zoals bij het Tiny Forest: geen les op het smartbord maar in een smart(voedsel)bos! Ook met het adopteren en aanleggen van een Voedselbosje komen kinderen meer in contact met de natuur en leren zij meer over de productie van verschillende soorten (deels) eetbare planten. Er worden lessen en activiteiten over het Voedselbosje ondersteund door educatieve materialen. Dit educatiemateriaal richt zich op het leren kennen en beleven van het Voedselbosje en de planten erin. Uiteraard is er ook aandacht voor hoe er verzorgd, geoogst en uiteindelijk bereid moeten worden.
Wat levert het op?
Met Voedselbosjes vergroten we de kennis over voedselproductie van kinderen, want voor veel kinderen is de oorsprong en productie van voedsel niet altijd bekend. Met een Voedselbosje leren kinderen de planten kennen en het bosje verzorgen. Aandacht voor gezonde voeding en voedselproductie op school leidt ook tot een gezonder eetpatroon onder de kinderen. Daarnaast wordt de biodiversiteit vergroot en kan het regenwater goed worden opgenomen door de beplanting.
Meer lezen over Voedselbosjes? Kijk op https://www.ivn.nl/voedselbosjes.
Bomen zijn onmisbaar op een groenblauw schoolplein. Ze houden regenwater vast, zorgen voor verkoeling en zijn een belangrijke schakel in de biodiversiteit. Maar wat dacht je van een appel-, peren- of kersenboom? Met het planten van een fruitboom wordt het schoolplein niet alleen een stuk groener en gezonder, maar levert het ook nog eens een lekkernij op voor de kinderen!
Hoe werkt het?
Fruitbomen plant je in de winter, want dan zijn de bomen in rust. Bij het planten van een fruitboom is het belangrijk om te kijken naar de plek op het schoolplein. Het is namelijk zo dat (bijna) alle fruitbomen een zonnige en vruchtbare standplaats met een niet al te natte grond verkiezen. Wil je veel (verschillende) fruitbomen planten? Zorg er dan voor dat er genoeg ruimte is tussen de fruitbomen. Als je dit namelijk niet doet, dan zullen de bomen niet gaan bloeien.
De ruimte tussen de bomen is afhankelijk van de verschillende soorten fruitbomen die je wilt gaan planten. Een walnotenboom groeit bijvoorbeeld veel breder uit dan een appelboom. Bij het verzorgen van een fruitboom vraagt elke soort weer een andere aanpak. Daarom is het goed om je te laten adviseren door een hovenier, ook over de ruimte tussen de fruitbomen. Tevens is het belangrijk om de bomen goed te snoeien en op z’n tijd voeding en water te geven.
Wat levert het op?
Hoe leuk en lekker is het als je op het schoolplein je eigen fruit kan oogsten? Niet alleen leuk en lekker, maar ook nog eens enorm leerzaam voor de kinderen! Zij maken hierdoor kennis met fruit en gezond eten. Daarnaast zijn fruitbomen ook erg aantrekkelijk voor vogels en helpen bomen bij het opvangen en vasthouden van regenwater en geven ze schaduw.
Een groenblauw schoolplein is een ideale plek om les te geven. Een buitenlokaal helpt hierbij als vast uitlegpunt. Dit kan bijvoorbeeld een amfitheater zijn van hergebruikte stoeptegels of boomstammen.
Hoe werkt het?
Een buitenlokaal (of amfitheater) kan worden opgebouwd uit verschillende materialen. Een aardenwal met zitplekken van gras, gemetselde bankjes met groenbakken of stapelmuurtjes aangevuld met een speelheuveltje aan de achterzijde. Als de vloer van het amfitheater van een doorlatend materiaal gemaakt wordt zoals bijvoorbeeld houtsnippers, zand of een andere halfverharding, kan het regenwater makkelijk infiltreren. Door de vloer verdiept aan te leggen ontstaat er ruimte voor waterberging bij extreme regenbuien. Zorg voor een overstort om te voorkomen dat het schoolplein onder water komt te staan bij hevige buien.
Wat levert het op?
Het buitenlokaal creëert de mogelijkheid om buiten les te kunnen geven. Door de hoogte verschillen in een amfitheater biedt het ook speelaanleidingen voor de kinderen zoals klauteren, klimmen en kruipen. Tevens kan er bij de aardenwal met zitplekken een betonnen tunnel worden gemaakt, een extra speelelement dat bijvoorbeeld tijdens voorstellingen ook goed ingezet kan worden.
